Một kẻ quá mơ mộng thì khó lòng được chết với mộng tưởng của mình. Đời là thế, nó thích làm con người ta bỏ mạng vì thực tại bên ngoài cơn mê sảng của chính bản thân mà thôi. Khi Isabelle (Eva Green) cầm theo ống dẫn khí ga vào lều ngủ của mình nơi có người anh trai sinh đôi Theo (Louis Garrel) và bạn tình Matthew (Michael Pitt) để quyết định cùng nhau tự sát – đó chẳng phải là một sự điên cuồng ngẫu hứng như cô nói trước đó với Matthew về việc nếu cha mẹ cô phát hiện ra việc anh em họ nằm ngủ trần truồng với nhau. Vấn đề là liệu cô có đạt được mộng ảo của cảnh tự sát như trong một bộ phim cổ điển cô đã xem và mong mình là nhân vật chính? Cuộc sống không đơn giản vậy, mơ mộng là điều tuyệt vời nhưng hiện tại là thứ không thể tránh.
Tên bộ phim đã nói đủ để ta hiểu đạo diễn Bernardo Bertolucci sẽ dẫn ta đến đâu trong hành trình của ba thanh niên: hai người Pháp và một người Mỹ trong tuổi trưởng thành của mình. Thời đại thực ra không quan trọng dù bối cảnh cụ thể trong phim liên quan đến những cuộc bạo động của sinh viên Pháp vào năm 1968. Giai đoạn nào cũng vậy, luôn tồn tại những thái cực bất ổn mà ở đó những kẻ mơ mộng thiếu lý tưởng, hoặc có lý tưởng nhưng nó nằm hoàn toàn trên mây trên gió và sách vở tìm vào đó để nhốt mình.
Biên kịch Gilbert Adair và đạo diễn Bernardo chỉ nhờ cái khung cảnh đó để mang đến những tính cách điển hình về sự xa rời thực tại, họ chìm đắm trong những đam mê bất tận của một thế giới riêng, cô lập và tách biệt với đời sống bên ngoài. Matthew là một sinh viên Mỹ chuyển tiếp sang Paris học tiếng Pháp. Là một người mê phim ảnh, anh thường xuyên đến Viện tư liệu phim Pháp (Cinematheque Francaise) để xem những bộ phim cũ, kinh điển và hiếm. Tại đó anh gặp hai thanh niên Pháp, hai anh em sinh đôi, có tư tưởng tự do và lối sống kỳ lạ, cũng đều rất mê phim ảnh. Họ nhanh chóng hợp nhau, trở thành thân thiết, chia sẻ tình yêu, chia sẻ đam mê với nhau trong những cuộc chuyện trò đầy thú vị.
Câu chuyện hầu như chỉ xoay quanh ba người họ tại một căn họ tại Paris, nơi bố mẹ của Theo và Isabelle đang vắng nhà. Họ nói về tại sao lại ít có các band nhạc rock hay ở Pháp, họ tranh luận về ai hơn ai giữa Chaplin và Keaton, về Hendrix và Clapton, họ đóng vai và bắt người kia đoán về bộ phim mình đang muốn nhắc đến – mà nếu thua thì sẽ chỉ kéo theo những màn phạt mang đầy dục tính. Cứ vậy đột nhiên giữa họ không còn phân biệt giới tính nữa dù câu chuyện đề cập đến tình dục nhiều, tình dục khi đó chẳng phải một gì đó bẩn thỉu mà như một chủ đề bình thường, hơi kỳ cục một chút mà dần dần Matthew cũng chấp nhận song song với tình yêu vô điều kiện dành cho cả hai anh em sinh đôi kia. Nhưng nói thế không có nghĩa ở đây có sự phi luân nào đó được lồng vào trong phim một cách đáng ngờ và lố bịch. Tôi có thể thông cảm cho bạn khi sự phán xét là điều thường thấy trong quan sát bình thường của người đời vào cuộc sống riêng tư của người khác.
Nếu chỉ dùng quan sát như cách Matthew ban đầu đã đánh giá khi nhìn thấy hai anh em sinh đôi nằm ngủ không mặc áo quần với nhau thì bộ phim mang vác trong nó quá nhiều tình tiết khiêu dâm đáng lên án. Nhưng hãy nhìn qua con mắt của những kẻ mộng mơ. Những kẻ mộng mơ là những người có tâm hồn thuần khiết và trong sáng nhất bậc, nó nằm bên ngoài thực tại khách quan mà lẩn vào những đám mây ngũ sắc – nơi ta có thể tưởng tượng thành muôn vạn hình thù chứ không đơn thuần là các giọt nước ngưng tụ hay tinh thể nước đá treo lơ lửng trên bầu trời.
Theo và Isabelle bản chất trong tâm hồn là thuần nhất và trong sáng như hai đứa trẻ chưa chịu lớn, chưa sẵn sàng đối diện với thực tại, chúng nhập tâm những gì chúng xem qua phim ảnh hoặc đọc qua sách vở mà không hiểu được thực tế là gì. Chúng không hiểu những trò chơi của chúng về tình dục, giới tính ẩn chứa rất nhiều nguy hiểm và có hình dáng đầy biến thái, như Isabelle bắt Theo thủ dâm trước bức ảnh một nữ diễn viên cổ điển ngay trước mắt cô và Matthew, hay Theo bắt Isabelle nộp phạt sau khi thua cuộc là làm tình trước mặt anh. Đạo diễn Bertolucci chừa ra những góc nhìn để ta hiểu hai anh em họ không làm gì loạn luân, trái đạo đức, chúng chỉ khám phá nhau, yêu nhau trong sáng và coi người kia như như hai nửa của một bản thể thống nhất, một cặp sinh đôi dính liền.
Dùng giọng kể và bình luận của Matthew, máy quay luôn đi theo Matthew như nhân vật quan sát. Chân dung của họ hiện lên, lồng trong những cảnh phim trắng đen kinh điển với những lời thoại được diễn lại của những Cinephile (người mê phim ảnh) đích thực giữa bốn bức tường. Chắc vì Matthew là kẻ ít mộng mơ nhất trong ba người họ. Họ yêu, chia sẻ nhau cuộc sống của những kẻ không cần biết gì trên đời ngoài nhau, làm tình, nói chuyện và diễn. Cuộc sống của họ có hiện thực đại diện bằng bức tượng bán thân cua Mao Trạch Đông, cuộc tranh luận về chiến tranh Việt Nam với bố của Theo trong bữa ăn đầu tiên Matthew đến nhà họ…
Nếu không vì những tiếng náo loạn ngoài đường phố đôi khi vọng vào vô thưởng vô phạt thì ta có cảm tưởng như họ đang sống ở thế giới khác, một thế giới xưa cũ được dựng lên bằng những thước phim qua nghệ thuật điện ảnh, từ Hollywood đến Pháp. Không có một bộ phim hiện đại nào lọt vào trong khuôn hình tâm trí của họ, ngoài Band of Oursiders của đạo diễn Godard làm ra năm 1964. Họ thoát ly thực tại như cách những nhân vật của Godard chạy xuyên qua bảo tàng Louvre mặc kệ khách tham quan, bảo vệ… trong hơn chín phút. Thế giới của họ gói trong tâm trí trong những khung hình, bốn bức tường với những tấm séc bố mẹ cho để sống. Viên đá của thực tại lao qua khung cửa kính đánh thức Isabelle khỏi cơn mơ sẽ kéo dài bất tận, kéo cả ba vào nơi họ chưa có sức đề kháng, chưa biết tạo kháng thể để bảo vệ mình. Thực tại là bất lương, và cơn mơ là cuộc sống duy nhất thú vị đã bị đánh thức.
Khi điện ảnh hay nghệ thuật nói chung không đơn thuần là giải trí, nó mang đến cho ta sự chiêm nghiệm những cuộc đời khác. Những con đường mà ta không thể dấn thân vào bằng sự hiện diện vật lý của mình thì điện ảnh mở lối vào một mê lộ đầy huyễn hoặc mà với nhận thức còn bồng bột và nông cạn, thiếu trải nghiêm và sự va vấp ta sẽ để nó dẫn vào thế giới của những kẻ mộng mơ thực sự. Những người có lý tưởng sống đầy nghịch lý, chấp chời và bấp bênh trong hiện thực, ảo tưởng và hoài cổ.
Bernardo ném viên đá vào cửa sổ để đánh thức họ khỏi cơn mơ, nhưng mơ mộng là điều không chỉ dành cho những cơn say ngủ, nó còn dành cho những người thức nhưng thần trí nằm ở thế giới khác mà không thuộc về thế giới này. Theo và Isabelle lao mình vào cơn bạo động, đầy bốc đồng và ngây thơ như vậy. Đôi khi ta chợt không hiểu đạo diễn đang muốn nói đến điều gì, cổ súy sự tự do tinh thần, sự đi sâu tâm hồn vào nghệ thuật bằng những cử chỉ đam mê chân chính, hay đạo diễn trong bối rối của chính mình đưa người xem vào hang ổ của những kẻ mơ mộng, đồng thời bật đèn sáng trưng cái hang đó để cho ta thấy thế giới mong manh của họ đang bị hủy hoại như nào.
Thời nào cũng đầy những kẻ mơ mộng. Chỉ có cách thức mơ mộng có thể khác nhau. Chúng là vị đắng của thời đại. Christopher McCandless trong Into the wild, Dean Moriarty trong On the Road, Monica trong The Drifts… vị đắng còn đọng lại của giọt cà phê trong họng của những kẻ mơ mộng nửa vời. Nửa vời chưa chắc đã xấu, nửa vời tức là còn nhận thức được thực tế. Còn họ những kẻ trên kia là những kẻ mộng mơ thực sự, họ là những trải nghiệm không ai dám làm mà ai cũng ngưỡng mộ, họ là một bộ phim phi thực tế mà ta chỉ có thể chìm đắm trong đó, yêu thích và mê hoặc bởi cuộc sống đó mà không thể hoặc rất ít người có thể làm theo. Vậy câu hỏi đặt ra là chút hối tiếc trong phần mộng mơ đấy có thể sẽ khiến mình trở thành một kẻ thất bại thảm hại hay không? Bertolucci để bài hát Non, Je Regrette Rien của Edith Piaf cất lên ở cuối phim như muốn nói ta không được hối tiếc với những gì ta đã lựa chọn cho cuộc đời của mình, dù xét ở góc nhìn bên ngoài có thấy nó tồi tệ và khó chấp nhận đến mức nào đi chăng nữa.
Eva Green, Louis Garrel, Michael Pitt đã đóng vai những kẻ mộng mơ rất đạt, cảm giác như họ đơn giản sống cuộc đời của chính họ trong tuổi trẻ đầy sức sống, trong những đam mê vô tận với điện ảnh. Họ tự do trong sự trần truồng của xác thịt, trong dục vọng nung đốt cơ thể, máy quay đi theo không do dự, câu chuyện không tránh sự cấm đoán. Trần trụi và chân thật, đơn giản và thú vị, trong âm nhạc của thời đại phá bỏ mọi cấm đoán và lề thói cũ. Đạo diễn Bernardo Bertolucci đã tạo nên một tác phẩm điện ảnh thật sự ám ảnh. Nó khiến những ai sống quá thực tế không thể hiểu và có lẽ có một cảm giác khó chịu, còn khiến những kẻ sống một cuộc đời nhiều mơ mộng và đam mê sẽ nhận ra phần nào bản thân mình trong những hình hài và câu chuyện đó, để rồi cứ bải hoải và bồi hồi, tấm tắc và khen ngợi. Rồi hoài thương và nhắc đến trong suốt hành trình của cuộc đời mình như một mong muốn khao khát đạt tới cuộc sống đó, nhưng lại sợ và lùi tránh nó. Một bộ phim mang đến nghịch lý cho chính cảm xúc của những kẻ sống đầy đam mê và chính nghịch lý làm nó trở thành một tác phẩm tuyệt vời và đáng được nhắc nhớ trong vọng tưởng của cuộc đời.
Bài của Tuấn LaLarme viết cho Mann Up.
