Liệu có bao nhiêu người nhận thức được chúng ta là kẻ thù của chính mình?
Đôi khi chúng ta cảm thấy luẩn quẩn trong cuộc sống đơn điệu của cá nhân, rồi huyễn hoặc mơ ước một cuộc sống khác, “trông có vẻ” hay ho của người ta và cho rằng nó thú vị hơn, tươi sáng hơn. Nhưng thực ra ta đa phần đều ảo tưởng về một cuộc đời tốt hơn mà không nhận thức được ta đang mắc bẫy của bản thân, đưa ta vào vòng xoáy không có điểm đầu và cuối của kỳ vọng và thất vọng – để rồi khi không kiểm soát được nữa nó trở thành sự hỗn loạn, sự hỗn loạn của tâm trí.
Ngay trước khi vào phim, đạo diễn Denis Villeneuve đã đặt lên màn hình một dòng chữ gọn lỏn: “Hỗn loạn là trật tự chưa được sắp xếp” để như cảnh báo trước với khán giả là họ sẽ đi vào một ma trận về sự hỗn loạn, và nếu không thực sự để ý ta sẽ lạc lối trong đó. Kể cả khi thoát ra, bộ phim chỉ để lại những câu hỏi lớn mà chẳng có câu trả lời nào vì sự hỗn loạn đó không thể tự sắp xếp được thành những khuôn mẫu quen thuộc.
Nhưng khi sắp xếp được thì nó lại thật đơn giản như cách ta nhận diện ra kẻ thù của mình là chính mình vậy. Ở đây tôi đang muốn nói đến Enemy – bộ phim mới nhất của đạo diễn người Canada Denis Villeneuve.
Adam Bell (Jake Gyllenhaal thủ vai) là một thầy giáo dạy lịch sử có quan hệ tình ái với người phụ nữ tên Mary. Trong lần tình cờ được bạn giới thiệu cho một bộ phim, Adam tìm xem và chợt nhận ra trong phim có một người có vẻ bề ngoài rất giống mình. Bối rối và tò mò, anh đi tìm hiểu và biết được tên người diễn viên đó có tên Anthony Claire. Dần dần bị ám ảnh bởi người có nhân diện giống hệt mình đó, Adam bell liên lạc tìm cách gặp mặt anh ta. Thực ra Anthony Claire là ai? Tại sao họ lại giống nhau đến mức ngay cả từng vết sẹo cũng giống, hay cả giọng nói cũng làm người vợ đang mang thai Helen của Anthony Claire cũng không tin nổi vào giác quan của mình?
Bộ phim dẫn ta vào hai thế giới song song, một là thế giới của Adam Bell – anh giáo viên dạy lịch sử. Những cảnh quay lặp lại với lời thoại bài giảng chẳng đổi khác, cùng cảnh làm tình ban đêm trong ánh sáng tối, bối cảnh nhợt nhạt cho ta cảm nhận rất rõ ràng về một cuộc đời đơn điệu, nhàm chán, khuôn mặt Adam luôn ủ dột, thiếu sức sống, ngay cả trong việc làm tình cũng cho thấy đó là sự thoả mãn nhục dục, sinh lý đơn thuần hơn là niềm vui thích cực khoái thật sự. Adam Bell là một bản thể thất bại so với chính hắn.
Ngược lại, Anthony Claire – phần bản thể khác giống hệt Adam có những gam màu tươi sáng hơn trong cuộc sống: là diễn viên, được nhiều người biết đến, có một căn hộ đẹp cùng với người vợ đang mang thai chính đứa con của mình. Nhưng không hẳn Anthony không có những rắc rối của riêng mình, qua người vợ ta biết hắn đã từng ngoại tình không ít lần, và nhiều dấu hiệu khác cho thấy Anthony bị thiếu thốn trong việc thoả mãn nhục dục vì người vợ mang thai. Hai thế giới song song, nhưng nếu cộng hợp lại thì thành một chân dung hoàn chỉnh về một con người. Rốt cuộc cả hai người chỉ là một, một bản thể trong sự phân liệt của tâm thần đã nhân đôi thành hai với những đợi mong và khiếm khuyết dù đắp cho nhau hay còn có uẩn khúc tréo nghoe gì giữa hai nhân vật này?
Những câu hỏi như trên được đặt ra và gây tò mò trong suốt hơn 90 phút phim. Ngay phần mở đầu trong một hộp đêm kín liên quan đến tình dục bộ phim đã cho ta những gợi ức quen thuộc về tác phẩm cuối cùng của vị đạo diễn tài ba Stanley Kubrick là “Eyes wide shut”. Nó như tiết lộ cho ta biết về bản năng dục vọng mạnh mẽ ở nhân vật chính, cái yếu tố quan trọng điểm xuyết cả phim. Bản năng tình dục của đàn ông nếu không được thỏa mãn trong một cuộc sống quá nhàm chán sẽ dẫn đến những ám ảnh và hoang tưởng.
Tại hộp đêm với những khung cảnh và nghi lễ kỳ quặc đó, hình ảnh khép lại và chuyển cảnh chính là gót chân người phụ nữ sắp dẫm nát con nhện vừa bò ra khỏi hộp, nó là hình ảnh ẩn dụ dẫn dụ ta đi vào mê cung của Adam Bell và Anthony Claire, một mê cung của dục vọng và bản năng mà Adam Bell luôn cố gắng dãy dụa để bước ra khỏi đó. Và hãy đi theo và chú ý thật kĩ hình ảnh con nhện, ta sẽ cởi bỏ được mọi khúc mắc tưởng chừng như đánh đố và thách thức người xem của bộ phim này.
Đạo diễn Denis Villeneuve đã rất khéo léo sắp đặt những điểm mù rải rác khắp bộ phim, nhưng đồng thời lại bố trí ngay tại đó một máy quay để quay lại những điểm mù ta ta không thể nhìn thấy. Chính vì lẽ đó mà bộ phim nếu xem lướt và không quan sát ta tự thấy mình cũng sẽ mắc kẹt như Adam trong mạng nhện do chính đạo diễn giăng ra một cách mê hoặc và đầy bối rối. Đi theo dấu vết con nhện trong hộp đêm, trong giấc mơ của Adam, trong cái thở dài của Adam khi nhìn thấy nó trong phòng ngủ của mình, Enemy trở nên không quá phức tạp như cách nó thể hiện. Tất cả những gì ta cần là đưa hỗn loạn về trật tự, điều mà vụ tai nạn của Anthony đã làm được. Đó chính là điểm gỡ rối cho chính Adam để loại bỏ kẻ thù là dục vọng để trở về với gia đình mình. Nhưng một trật tự mới vừa được thiết lập thì ngay sau đó, mạng nhện khác lại giăng ra – ta thấy bản chất con người không thể thay đổi, hoặc sự thay đổi chưa chắc đã mang lại điều gì tốt đẹp hơn.
Một loạt câu đố, một loạt câu trả lời, rốt cục đọng lại trong ta mạnh nhất là hình ảnh của một gã đàn ông mắc kẹt trong chính bản tính của mình. Một gã đàn ông mà ta có thể tham chiếu ra với cho nhiều đàn ông trên đời, những kẻ có cuộc đời vô vị và chán nản gia đình của chính mình. Dựa theo truyện “The Double” của nhà văn José Saramago, đạo diễn Denis với sự hợp tác của diễn viên Jake Gyllenhaal đã truyền tải được một câu chuyện kỳ ảo, đầy tính bản thể con người để ta có thể nhìn vào đó mà chiêm nghiệm. Màu sắc tối đầy ám ảnh của cuộc đời Adam, và màu trung lập nghiêng về sắc tươi của Anthony, cộng với góc máy mang tính ma thuật và tối giản hết cỡ, thứ âm thanh với tỉ lệ cực thấp mang lại hiệu ứng đầy sắc sảo để truyền tải nội dung theo cách mà Denis muốn thể hiện.
Jake Gyllenhaal, một diễn viên tuyệt vời đã từng tham gia những bộ phim khiến đầu óc ta phải nổ tung để hiểu như Donnie Darko… đã hóa thân vô cùng tinh tế vào hai vai diễn với hai tính cách khác biệt. Thần trí và giọng nói có ma lực kéo người ta rơi vào cùng cơn mơ với chính nhân vật Adam trong phim. Bộ phim độc lập kinh phí thấp, xứng đáng cho tất cả những ai đang chán ngán phim bom tấn đang dội bom ngoài rạp và muốn tìm đến điều gì đó khó hiểu, tinh tế và kỳ lạ. Một dạng phim thổi bay đầu óc người khác như cách đạo diễn tài ba David Lynch hay làm, tất nhiên không thể so sánh với nổi với những tuyệt phẩm của Lynch, nhưng theo thang điểm 10 với 10 cho David Lynch, thì Denis Villeneuve cũng xứng đáng được 6 điểm cho sự cố gắng- một cố gắng tương đối thành công.
Bài của Tuấn LaLarme viết cho Mann Up.
