Thế giới chưa bao giờ ngừng xung đột, chiến tranh. Nhưng thế giới cũng chưa bao giờ dừng việc chăm chút tâm hồn mình bằng nghệ thuật. Trong đó điện ảnh tuy là bộ môn nghệ thuật có tuổi đời trẻ nhất nhưng ngày càng có tiếng nói mạnh mẽ, mang đến nhiều cung bậc cảm xúc và mang đến sự gần gũi hơn mọi bộ môn nghệ thuật khác nhờ sự tương tác thị giác của nó.
Chính thế mà những liên hoan phim hàng năm vẫn được tổ chức rầm rộ như một sân chơi đánh giá và giới thiệu những gì mà điện ảnh đã làm được năm qua trong một khuôn khổ nhất định. Đến hẹn lại lên, giới làm phim và yêu phim lại nhộn nhịp đón chào những Academy Awards (Oscar), LHP Venice, LHP Berlin, LHP Moscow, LHP Toronto, LHP Raindance… trong số đó Cannes là một trong những liên hoan phim danh giá nhất của thế giớ điện ảnh. Mở màn và kết thúc trong tháng 5 (năm nay LHP Cannes sẽ khai mạc vào thứ tư, 14.05 tức là ngày mai tính từ thời điểm bài viết này lên sóng), Cannes hứa hẹn mang đến một thứ điện ảnh thuần khiết và giàu nghệ thuật hơn mọi liên hoan phim khác.
“Vào cuối thập niên 1930, bất bình trước sự can thiệp của các chính phủ phát xít Đức và Ý vào việc lựa chọn phim của Liên hoan phim Venice (Mostra de Venise), Émile Vuillermoz và René Jeanne đã đưa ra đề nghị với Jean Zay, bộ trưởng Bộ truyền thông và nghệ thuật (ministre de l’Instruction publique et des Beaux-Arts) về việc thành lập một liên hoan điện ảnh quốc tế ở Pháp. Ý tưởng này đã được cả Jean Zay và những quốc gia đồng minh của Pháp như Anh và Mỹ ủng hộ. Vượt qua nhiều thành phố ửng cử viên như Vichy, Biarritz hay Alger, thành phố biển phía Nam Cannes đã được chọn làm thành phố đăng cai sự kiện quan trọng này còn Philippe Erlanger được cử làm người phụ trách đầu tiên của liên hoan phim.” (Wikipedia)
Như vậy nếu nói không quá thì chính có sự hiện diện của phát xít Đức, Ý mà liên hoan phim Cannes mới được khai sinh. Khi điện ảnh với sự phát minh của anh em nhà Lumière và Edison ra đời, thế giới được thưởng thức một loại hình nghệ thuật đặc biệt mới lạ. Thông qua phương thức ghi hình sự trình diễn rồi chiếu lại, điện ảnh đã tạo thêm công cụ cho người nghệ sĩ đưa nhiều ý tưởng tân tiến của mình thành những thước phim tiếp cận công chúng.
Nhưng khi phát xít kìm chế sự tự do, níu kéo nghệ thuật chân chính để qua đó điều khiển và chi phối những ý đồ chính trị và tuyên truyền của chúng thì những người Pháp quyết định sẽ tạo ra một liên hoan phim cho riêng mình, cho tất cả những nhà làm phim chân chính đến từ khắp nơi trên thế giới. Ra đời năm 1946 đến nay tròn 68 năm, liên hoan phim Cannes ngày càng khẳng định tính đích thực của một sân chơi nghệ thuật giành cho những người con yêu điện ảnh nhiệt thành từ khắp nơi trên thế giới.
Cannes là giấc mơ của những nhà làm phim trẻ
Những liên hoan phim danh tiếng thế giới như Venice, Berlin, Sundance… luôn là nơi tiếp cận tốt nhất của những nhà làm phim trẻ để giới thiệu và quảng bá những bộ phim đầu tay của mình, vì đó là những liên hoan mở và có nhiều giải thưởng dành riêng cho những nhà làm phim trẻ. Ở đó họ giới thiệu những bộ phim của mình và cạnh tranh nhau chứ không phải chạm trán với những đạo diễn hàng đầu khác của điện ảnh thế giới. Liên hoan phim Cannes ra đời với mục đích khuyến khích sự phát triển của nghệ thuật điện ảnh trên mọi hình thức và xây dựng tinh thần cộng tác giữa các nhà điện ảnh đến từ các quốc gia khác nhau.
Được thêm vào thành giải thưởng chính thức từ năm 1978 do nhà phê bình điện ảnh Gilles Jacob khởi xướng, giải thưởng Máy quay vàng (Caméra d’Or) là phần thưởng danh giá dành cho tất cả những đạo diễn trẻ có phim đầu tay được tuyển lựa tham dự liên hoan phim Cannes. Với một ban giám khảo độc lập gồm 15 người của ban Tuần lễ phê bình điện ảnh (Semaine de la Critique) bao gồm những nhà phê bình, nghiên cứu và theo dõi điện ảnh, những người chuyên viết cho các tờ báo điện ảnh hàng đầu thế giới, hàng trăm tác phẩm điện ảnh của những đạo diễn trẻ tài năng khắp nơi trên thế giới gửi về được họ tuyển lựa và chọn ra phim xuất sắc nhất.
Uy tín và danh giá, giải thưởng này đảm bảo một chiếc vé để đến với công chúng và truyền thông thế giới, cũng như là một lá phiếu đảm bảo một cá tính điện ảnh mới đáng chờ đợi. Chính vì là một tấm vé dành cho mọi quốc gia nên những nền điện ảnh ít được biết đến thường luôn cố gắng tiếp cận giải thưởng này để giới thiệu bản sắc của họ, và coi đó như một bước trung gian dễ dàng nhất để có thể tiếp cận được một giải thưởng danh giá khác mà những người làm điện ảnh luôn mong muốn được tiếp cận, giải Oscar của viện hàn lâm Mỹ.
Năm 1993, đạo diễn Trần Anh Hùng với bộ phim “Mùi Đu Đủ Xanh” đã được vinh danh giải Máy quay vàng và mang đến phần nào ánh sáng thảm đỏ cho nền điện ảnh Việt Nam, khi đó hầu như không hề được biết đến trên bản đồ của nghệ thuật thứ bảy thế giới ngoài những bộ phim thời kỳ cách mạng vốn đã trôi qua rất lâu trước đấy. Giải thưởng đó là một bước đệm vững chắc cho sự nghiệp của vị đạo diễn tài năng mang trên mình hai quốc tịch Việt Nam và Pháp, những bộ phim sau này của anh luôn luôn được giới phê bình đánh giá cao và chờ đợi. Anh là đại diện Việt Nam duy nhất từ trước đến nay được lọt vào danh sách đề cử cho giải thưởng Oscar danh giá.
Kể từ sau đó, những dự án của Trần Anh Hùng luôn có uy tín nhất định trong việc xin tài trợ và trợ lực sản xuất từ các hãng phim khác nhau của Pháp, Nhật, Việt Nam… Hiện tại anh đang triển khai một dự án phim nói tiếng Pháp với sự tham gia của nhiều diễn viên Pháp nổi tiếng như Audrey Tautou và Bérénice Bejo. Năm 2010, một tin vui khác từ Cannes là bộ phim “Bi ơi, đừng sợ” của đạo diễn Phan Đăng Di được tuyển chọn vào danh sách đề cử của giải thưởng Máy quay Vàng. Những tín hiệu đến từ một liên hoan phim danh tiếng nhất nhì thế giới luôn là những điểm sáng đáng tự hào của những nền điện ảnh mà ở đó sự phát triển của bộ môn nghệ thuật thứ bảy còn nhiều hạn chế.
Sự cân bằng của các nền điện ảnh khác nhau
Khi giải thưởng Oscar là nơi thống trị của điện ảnh Mỹ và những bộ phim nói tiếng Anh (chỉ có một hạng mục duy nhất dành cho phim nói tiếng nước ngoài xuất sắc nhất) thì liên hoan phim Cannes là nơi quy tụ của điện ảnh thế giới, nơi vinh danh những tác phẩm điện ảnh nghệ thuật thực thụ bất kể màu da, sắc tộc và ngôn ngữ. Sự đa dạng trong tham dự và sự hoàn thiện về mặt nghệ thuật của tác phẩm được yêu cầu khiến cho giải thưởng càng thêm phần hấp dẫn và đáng được tôn vinh. Ở Cannes là một cuộc chơi cân bằng thú vị của các nền điện ảnh khắp các châu lục khác nhau.
Chính vì thế những bộ phim lạ, độc đáo và giàu chất điện ảnh từ những nước còn chưa được biết đến đã được phát lộ. Đây thực sự là một điểm mạnh của liên hoan phim này. Nhớ lại năm 2010, một bất ngờ vô cùng lớn dành cho nền điện ảnh Thái Lan nói riêng và khu vực Đông Nam Á nói chung khi bộ phim “Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives” của đạo diễn Apichatpong Weerasethakul đoạt giải Cành Cọ Vàng, giải thưởng lớn nhất của liên hoan phim. Chiến thằng của Thái Lan đã mang đến niềm hy vọng cho các nền điện ảnh nhỏ, mang đến một phản hồi tích cực về tấm thảm đỏ sẽ dành cho tất cả những ai thực sự có năng lực với những tác phẩm giàu chất điện ảnh ở bất cứ nơi nào trên thế giới.
Tôn vinh những giá trị con người
Nếu Oscar mang đậm màu sắc chính trị và những xung đột bên ngoài của con người, thì Cannes cho chúng ta nhìn thấu suốt vào bên trong, bản chất của cuộc sống. “Blue is the warmest Colour” được giải Cành cọ Vàng 2013 là một phim có câu chuyện đơn giản, đời thường, nhưng nó lại chứa đựng sự sâu sắc của cái khủng hoảng tuổi trưởng thành, cái sự bối rối của hạnh phúc tình yêu… Hay như “Taxi Driver” của Martin Scorsese là một tác phẩm kinh điển của sự độ vỡ trong văn hóa Mỹ, đời sống của dân Mỹ, nó cho thấy sự bế tắc, sự hoang đường của giấc mơ Mỹ và những hệ lụy vỡ nát của sự mất phương hướng.
Cannes đơn giản và ưa thích những gì không màu mè, đậm tính nhân bản và giàu tính nhân văn, cũng như ưu ái những bộ phim có nhiều yếu tố tình dục hay bạo lực, hai thành tố quan trọng của bản năng con người. Tình dục và bạo lực khi được mô tả trong sự thô ráp của bản tính đã đi ngược với luân lý đạo đức, nhưng nhờ thế nó mới cho ta thấu hiểu vào cái ngã của mình, vào sự tồn tại đầy giả hiệu của nhân loại. Nó mang đến sự ám ảnh và khiến ta biết suy nghĩ hơn về bản chất thực sự của cá nhân mình. Chẳng thế mà những bộ phim đầy ám ảnh về tính dục và mang đậm yếu tố bạo lực của Kim Ki-Duk, của Lars Von Trier… luôn luôn được chú ý tại Cannes. Những đạo diễn như vậy, những người dám mạnh bạo đi sâu vào bản chất con người một cách thô ráp luôn là những “con cưng” của liên hoan phim lâu đời này.
Ngày mai, 14.05 liên hoan phim Cannes sẽ chính thức khai mạc. Tại đây giới điện ảnh hội tụ về, giới thiệu những bộ phim đầu tay, những dự án sản xuất mới, nói chuyện về nghề nghiệp và quảng bá cho danh tiếng của mình. Liên hoan phim Cannes lần 67 này chỉ có duy nhất một đại diện châu Á tham dự là phim Still the water của Nhật Bản. Còn lại là các đại diện đến từ châu Âu và Mỹ, trong đó Pháp chiếm một số lượng tương đối lớn các đề cử. Lần liên hoan này đặc biệt có sự góp mặt trở lại của Jean-Luc Godard với tác phẩm “Goodbye to Language”, cái tên lão làng của điện ảnh, một đại diện xuất sắc cho thời kì Làn Sóng mới (New Wave) của điện ảnh Pháp. Thêm vào đó là những cái tên đạo diễn gạo cội khác như David Cronenberg, Mike Leigh…
Chính sự thuần khiết của điện ảnh mà Cannes mang đến đã khiến cho danh tiếng của liên hoan phim này chưa bao giờ giảm sút. Không như Oscar mang nhiều yếu tố chính trị và đậm văn hóa Mỹ cũng như vận động hành lang đằng sau cánh gà, Cannes mang đến một thứ điện ảnh nguyên bản, nó chưa bao giờ thay đổi từ khởi nguyên đến bây giờ, từ đó ta lọc được những bộ phim đậm tính điện ảnh, mang đậm nét tài năng của cả ê-kip làm phim, sự can thiệp của kĩ thuật được tối giản. Cannes kể một câu chuyện đời thường với đủ màu sắc đơn thuần nhất của cuộc sống, đó là lý do nó tồn tại và luôn là một trong những cuộc chơi được chờ đợi nhất của điện ảnh.
Bài của Tuấn LaLarme viết cho Mann Up.
