Ảo mộng trên đường Mulholland

Trước khi bắt đầu tôi xin cảnh báo trước với các bạn: bài viết này không phải là một bài bình luận phim thông thường tôi hay viết – nặng tính cảm xúc. Nói cho đúng nó là một bài phân tích và giải mã phim – thiên về lý trí và học thuật nhiều hơn. Cộng thêm việc nó tiết lộ hoàn toàn nội dung phim nên hãy cân nhắc trước khi đọc nhé.

Đạo diễn David Lynch có một tác động khá kỳ lạ với khán giả cả đại chúng lẫn thiểu số và thậm chí cả các tay bút phê bình tên tuổi, có nhiều người tuy không ưa phong cách nhưng lại thích, khâm phục một phim nhất định của ông. Từ tác phẩm đầu tay Eraserhead (1977), bộ phim mẫu mực The Elephant Man (1980) cho đến Lost Highway (1997) – một bản nháp, một bước đệm cho kiệt tác Mulholland Drive hay mãi các phim sau này như Inland Empire hay The Straight Story.

Nói một cách văn hoa, Mulholland Drive trước tiên tập hợp một cách đầy đủ tất cả những gì tinh túy nhất của Lynch, sau đó ông ta đặt nó vào đúng chỗ nó phải ở và đồng bộ hóa sao cho tất cả chạy cùng nhau một cách nhịp nhàng và uyển chuyển nhất. Nội dung và cách dẫn truyện, cách thắt nút mở nút, sự đa tầng nghĩa, các ẩn dụ và biểu tượng, chất hài hước, thoại, quay phim, diễn xuất, âm nhạc… dường như mọi thứ đều hoàn hảo. Một bộ phim có giá trị khiến ta phải xem lại nhiều lần, mỗi lần lại khám phá ra được nhiều thứ mới mẻ vô cùng.

Sự kết nối giữa các thế giới của thực tại – ảo tưởng chính là những đặc điểm tiêu biểu nhất của việc áp dụng chủ nghĩa siêu thực (Surrealism) vào điện ảnh. Tuy vậy theo cảm nhận của tôi, việc thể hiện tinh thần chủ nghĩa siêu thực trong phim của Lynch và một số đạo diễn cùng thời lại rất khác nhau.

“Chủ nghĩ siêu thực vốn chưa bao giờ là một con đường thẳng tắp, một chiều hay một bài nhạc pop dễ nghe, dễ thích, dễ chán cả. Nó là một cái nhìn đa chiều, phức tạp của con người; là nơi trốn tránh, ẩn nấp của các tác gia khỏi sự tàn phá của hiện thực tàn bạo. Chính vì vậy nó tạo ra một trạng thái nửa tỉnh nửa mê, sử dụng hình ảnh để làm những câu từ ưu mĩ và tràn ngập những cắt cảnh tối tăm khó hiểu. Tưởng là ảo, là không thật nhưng lại vô cùng thật.”

Mulholland Drive là câu chuyện về một người phụ nữ tên Diane Selwyn (Naomi Watts thủ vai). Bố mẹ của Diane mất khi cô còn rất bé nên Diane sống từ nhỏ với ông bà – và bị ông lạm dụng tình dục. Bà Diane biết nhưng làm ngơ và đổ mọi tội lỗi lên đầu cô. Một bi kịch thường thấy, nói cách khác Diane có vấn đề về gia đình, có một tuổi thơ không yên lành. Tổn thương từ ngày bé đó sẽ mãi mãi không lành, cộng thêm một tuổi thơ thiếu thốn tình thương có ảnh hưởng rất lớn đến những hành động sau này của Diane. Có một sự kiện đã thay đổi cuộc đời Diane đó là cô thắng ở cuộc thi nhảy Jitterbug ở Ontario, Canada (Cảnh đầu tiên của phim). Ông bà của Diane trở nên vui vẻ và động viên cô đi lập nghiệp ở Hollywood, cùng lúc đó dì Ruth – làm nghề tuyển trạch diễn viên (Casting agent) ở Hollywood mất và để lại cho Diane một khoản tiền kha khá.

Diane bay đến Los Angeles với khát khao trở thành diễn viên, ngôi sao nổi tiếng. Nhưng đời vốn không như mơ, một thân một mình ở Hollywood, để kiếm được một vai diễn dù to dù nhỏ không phải dễ! Tiền thì cứ cạn dần, Diane phải chuyển đến ở một khách sạn rẻ tiền và đi làm bồi bàn ở quán Winkie. Dù sống tiết kiệm nhưng tiền đi làm vẫn không đủ chi tiêu, Diane trở nên tuyệt vọng và tham gia vào đường dây gái gọi.

Có tiền, Diane nghỉ việc ở Winkie và chuyển đến ở nhà số 12, 2590 Sierra Bonita. Dù vậy, Diane vẫn tiếp tục theo đuổi sự nghiệp điện ảnh và được Wally Brown – một người bạn cũ của dì Ruth đồng ý cho thử vai nữ chính trong bộ phim ông ta đang sản xuất “The Sylvia North Story” nhưng không gây được nhiều ấn tượng. Đạo diễn Bob Brooker không chọn Diane mà chọn Camilla Rhodes (Laura Harring) – người sau này trở thành bạn của Diane. Vì lý do kinh tế, hai người chuyển đến ở chung và từ bạn chuyển thành người tình (nói cho đúng hơn là: Diane ái mộ và muốn trở thành như Camilla còn Camilla chỉ coi Diane như người hâm mộ và thấy thích thì sống vậy thôi).

Con đường sự nghiệp của Camilla thăng tiến nhanh chóng không phải vì cô ta có tài mà vì cô ta sẵn sàng ngủ với bất kỳ ai để có được vai diễn, và nhờ sự thăng tiến ấy Camilla lại giúp Diane theo cách tương tự – chỉ có điều ở một phạm vi nhỏ hơn. Diane tiếp tục yêu Camillia điên cuồng nhưng không được đáp lại. (Để ý cảnh làm tình đầu tiên của Betty với Rita, Betty hai lần nói “I’m in love with you” nhưng Rita không hề đáp lại).

Đến một ngày, Camilla nhận được vai chính trong một phim kinh phí cao của đạo diễn Adam Kesher (Justin Theroux) nhờ ngủ với tay bỏ tiền ra làm phim (Executive Producer) Castigliane (Dan Hedaya). Vì đây là một phim mang tính thương mại nên Camilla cuối cùng đã có đủ tiền để chuyển ra ngoài sống, tuy Camillia & Diane chưa chia tay nhưng Diane bị suy sụp, trầm cảm nặng và phải đi gặp bác sĩ tâm lý. Ở đó, Diane được khuyên là nên chuyển sang nơi khác ở, cô đổi nhà với người bạn tên Rosa ở nhà số 17.

Vừa lúc tay đạo diễn Adam đang ly dị thế là Adam & Camilla bắt đầu cặp kè với nhau cho dù mối quan hệ Camilla-Diane chưa kết thúc (Cảnh 2h:04m – Camilla & Adam hôn nhau ở phim trường). Diane ghen tuông nhưng không làm gì được vì cô quá yêu Camillia và hy vọng quan hệ Adam-Camilla sẽ sớm kết thúc như mọi mối tình qua đường trước của Camilla. Nhưng mọi chuyện đâu có đơn giản vậy.

Tất cả những gì tôi vừa kể ở trên cho đến giờ đều không được thể hiện và tường thuật một cách trực tiếp. Ta chỉ thu thập được những thông tin đó một cách gián tiếp nhờ vào những tưởng tượng trong mơ của Diane.

Nói một cách khác, mạch phim chính bắt đầu khi hai người Camilla & Diane làm tình ở căn nhà số 17 (cảnh 2h:01m), Camilla nói hai người không thể tiếp tục được nữa và phải chấm dứt mọi chuyện. Diane nổi điên và đuổi Camilla đi.

Một cắt cảnh quan trọng khi đó chính là cảnh bữa tiệc ở nhà Adam (2h:07m). Camilla mời Diane đến vì hai lí do:
– Giải thích một lần cuối với Diane và muốn hàn gắn mối quan hệ bạn bè này.
– Camilla thông báo tin mình đính hôn với Adam và muốn người hâm mộ trung thành như Diane ở đấy để ủng hộ, để chứng kiến thành công của mình. Dạng người như Camilla thật đúng là không thiếu ở ngoài đời.

Vì quá yêu Camilla nên Diane vẫn đến với hy vọng: dù đang yêu Adam nhưng Camilla-Diane vẫn có thể thân tình với nhau như trước. Và Diane đã bị dội một gáo nước lạnh khi Camilla hôn một phụ nữ khác ngay trước mắt mình. Giọt nước tràn ly, tình yêu biến thành thù hận đưa chúng ta đến với cảnh phim tiếp theo: Diane thuê tên sát thủ Joe để giết Camilla (Cảnh hai người nói chuyện ở quán Winkie đoạn 2h:16m). Joe giao ước khi nào hắn xong việc Diane sẽ tìm thấy một chiếc chìa khóa xanh ở một chỗ hẹn trước đằng sau quán Winkie.

Một thời gian sau, Diane thấy chiếc chìa khóa xanh ở chỗ đã hẹn và mang về nhà đặt lên bàn. Camilla đã chết. Cảm giác sợ hãi, đau buồn, trống rỗng và tội lỗi đè nặng và chất chồng tạo nên một cơn trầm cảm khủng khiếp nhất mà Diane từng trải qua. Cô chơi thuốc và chìm đắm vào cơn mê bất tận, vào tượng tưởng của riêng mình – ở đó mọi chuyện đều tốt đẹp và tươi sáng (ngay sau cảnh nhảy Jitterbug). Gần hai tiếng đầu bộ phim chính là giấc mơ của Diane vậy.

Trong mơ, Diane là Betty (lấy tên của cô bồi bàn lúc gặp tên sát thủ Joe), một cô gái mới chân ướt chân ráo từ Ontario đến Hollywood, vẫn còn ngây thơ, trẻ trung, sôi nổi, nhiệt tình và dì Ruth của cô vẫn còn sống. Camilla thì biến thành Rita – cô gái bị mất trí nhớ sau vụ ám sát hụt ở Mulholland Drive. Đến đây là bắt đầu khá dễ hiểu, từ phút thứ 25 cho đến 1h:45m là quá trình Betty/Diane giúp Rita/Camilla đi tìm hiểu xem mình là ai. Thêm nữa, những gì Diane không có được ngoài đời thì Betty sẽ có được trong mơ: dì Ruth còn sống và cho cô một ngôi nhà, một mái ấm; buổi thử vai “The Sylvia North Story” thành công xuất sắc; Betty được tay đạo diễn Adam để ý thích thú; tình yêu hai chiều giữa Betty/Diane với Rita/Camilla, sự trừng phạt với tay đạo diễn Adam, Rita thoát chết khỏi vụ ám sát hụt….

Nhưng cơn mơ nào rồi cũng sẽ đến lúc kết thúc, đến một lúc nhất định những tưởng tượng cũng không còn đủ sức kìm chế và kiểm soát cú sốc tinh thần của Diane và tất cả sẽ tan vỡ như bong bóng xà phòng. Mở đầu bằng cái xác thối mà Rita và Betty tìm thấy ở căn nhà số 17 và đặc biệt là cắt cảnh ghê rợn ở Club Silencio.

Giấc mơ tan vỡ và Diane choàng tỉnh dậy bởi tiếng gõ cửa. Đó là cô bạn hàng xóm De Rosa – người đã đổi nhà cho Diane sang lấy đồ. Diane nhìn thấy chiếc chìa khóa xanh, thực tại khắc nghiệt lại tràn về trong cô. Mới ngày nào hai người còn làm tình nơi đây vậy mà giờ Camilla đã chết. Diane không biết làm gì khác ngoài việc nghĩ đến Camilla, mọi chuyện tưởng chừng còn bi kịch hơn lúc trước, cuộc đời này còn gì vui thú, còn lý do gì để cô sống nữa đây?

Rồi lại có tiếng gõ cửa dồn dập, Diane tưởng tượng ra hai ông bà già quen ở sân bay hiện hồn về ám mình, tưởng tượng ra cảnh Camilla gào thét một cách ghê rợn, tưởng tượng ra tiếng hét và chấn thương thuở ấu thơ. Không chịu được cơn điên này nữa, Diane rút súng ra tự sát. Hết phim.

Đạo diễn David Lynch là bậc thầy về biểu tượng và ẩn dụ trong điện ảnh:

• Mọi thứ đều có ý nghĩa, đều là biểu tượng, ẩn dụ… Không có gì là ngẫu nhiên, không có gì là vô tình cả.
• Không dưới một lần, Lynch sử dụng cùng một diễn viên cho hai vai (thậm chí là các vai rất nhỏ) tưởng chừng như không liên quan đến nhau. Cũng như Diane sử dụng tất cả những người cô “biết” để cho đủ các nhân vật trong trí tưởng tượng của mình. Điều này là cực kì hợp lí vì ít khi ta mơ mà các nhân vật trong mơ lại là một người hoàn toàn xa lạ. Nói đơn giản hơn, người mơ sẽ sử dụng tất cả các người và đồ vật mà họ quen biết để lấp đầy giấc mơ của mình.
• Mối tương quan mật thiết và tính biểu tượng giữa các nhân vật trong mơ và thực.

– Nói qua một chút về mối quan hệ giữa Diane với ông bà mình: cảnh nhảy Jitterbug ở đầu phim là kí ức thực của Diane sau khi chơi thuốc nên ta thấy nó có phần nào hoang dại và tưng tửng. Ta thấy là khuôn mặt mờ ảo không rõ của ông bà Diane cho thấy có trục trặc rõ ràng trong mối quan hệ của họ: Diane muốn nhớ lại, muốn tưởng tượng rằng ông bà mình đã ở đó, vui vẻ và ủng hộ mình trong một thời khắc quan trọng trong đời nhưng làm việc đó không hề dễ chút nào.

– Chiếc đèn bàn đỏ xuất hiện ở cuối chuỗi các cuộc điện thoại bắt nguồn từ lão trùm Roque (phút 17) ngay sau khi Rita mất tích sau vụ tai nạn. Ta nên nhớ lúc này đang là trong tưởng tượng của Diane! Nào hãy cùng điểm lại nhé: tên trùm Roque bỏ tiền ra làm bộ phim “The Sylvia North Story” – đạo diễn là Adam và Adam gần như đã chắc chắn sẽ giao vai nữ chính cho Rita – điều mà Roque không hề muốn (hắn muốn vai nữ chính vào tay cô nàng tóc vàng Camilla Rhodes). Do vậy, Roque thuê anh em nhà Castigliani giết Rita (đầu tiên là thuê hai tên tài xế xe Limo nhưng thất bại do vụ tai nạn nên tiếp theo chúng thuê tên sát thủ Joe đi xử lí rắc rối và hậu họa – ở ngoài đời thật thì Joe cũng chính là tên sát thủ mà Diane thuê giết Camilla).

• Nó tượng trưng cho quy cách hoạt động của thế giới ngầm ở Hollywood: sơ đồ kim tự tháp.
• Sự hối tiếc của Diane, cô cho rằng tại bữa tiệc ở nhà Adam đêm hôm đó do lão Roque chủ trì cô không nên đến, suy ra Camilla sẽ không chết.
• Cái đèn đó là ám chỉ đến gái mại dâm (Xem thêm phần biểu tượng màu sắc – Màu đỏ)

– Davdi Lynch không bao giờ giải thích những phim của mình mà thường chỉ gợi ý để khán giả tự hiểu theo cách của mình. Trong “10 Clues to unlock this thriller” của Lynch, ông viết: “Nhớ chú ý đến quần áo, cái gạt tàn và chiếc cốc cà phê”

• Trong Mulholland Drive có khá nhiều gạt tàn nhưng cái ta cần chú ý đến chỉ có một: cái gạt tàn hình đàn Piano ở nhà Diane. Nó cho ta biết một cách chính xác vị trí và mạch thời gian của các cảnh nó xuất hiện. Cảnh Diane nghe điện thoại ở cạnh chiếc đèn ngủ màu đỏ, ta thấy chiếc gạt tàn đầy mẩu thuốc lá (đầu lọc màu nâu) – lạ một điều là từ đầu phim đến cuối phim ta không hề thấy Diane/Betty hút thuốc bao giờ. Hai người duy nhất trong phim hút thuốc đầu lọc màu nâu là tên sát thủ Joe và cô gái điếm Laney, nghĩa là Diane đã từng tham gia đường dây gái gọi ở Hollywood.
• Chiếc cốc cà phê Diane dùng ở nhà giống hệt chiếc cốc cà phê ở quán Winkie. Nó cho thấy hai điều: Diane từng làm ở Winkie và lấy nó về nhà dùng và hai, đơn thuần Diane sử dụng hình ảnh chiếc cốc ở nhà vào trong mơ.
• Quần áo (xem thêm phần biểu tượng màu sắc – Màu đỏ/hồng).

– Ta để ý: một, trong mơ khi Betty và Rita gọi điện đến nhà Diane Selwyn, tiếng máy trả lời tự động giống hệt tiếng điện thoại của nhà Diane ngoài đời thật. Và hai, cái xác mà Betty & Rita tìm thấy có nguyên nhân chết giống Diane 24 giờ sau (súng bắn) cộng thêm tư thế nằm của cái xác cũng y hết. Từ một và hai ta suy ra được cái chết của Diane ở trong mơ mang tính tượng trưng/dự báo cho cái chết của Diane ở ngoài đời.

– Bạn còn nhớ nhân vật Dan và Herb không?
Mơ trong mơ: Cảnh Dan & Herb nói chuyện ở quán Winkie đoạn từ 11m:40 cho đến 16m:40 là một trong những cảnh dễ gây hiểu nhầm nhất bộ phim.
Đây thực chất là giấc mơ của Rita trong giấc mơ của Diane… Điều thú vị ở đây là Dan còn xuất hiện một lần nữa – cũng ở quán Winkie nhưng nếu lần xuất hiện thứ nhất ở trong mơ thì lần này ở đời thực: khi đó Diane đang nói chuyện với tên sát thủ Joe (Joe giơ chiếc chìa khóa xanh ra – máy quay chuyển sang mặt Diane rồi nhảy sang chỗ Dan đứng rồi Diane hỏi tên Joe chiếc chìa khóa này mở cái gì). Hãy xem lại cảnh này và chú ý đến thái độ không vừa lòng của tên sát thủ Joe cũng như là sự căng thẳng của Dan. Không có gì là ngẫu nhiên hay vô tình ở đây cả.

Trong cảnh này, Herb đóng vai trò là một bác sĩ tâm lí đang nghe Dan kể về hai giấc mơ và con quái vật.

+ Herb là bác sĩ tâm lý thật của Diane ngoài đời và trong mơ biến thành bác sĩ tâm lý của Dan (Dan và Diane là một mà thôi). Herb thất bại trong việc cứu Diane cũng như cứu Dan. Có lẽ vì những gì Dan cảm thấy chính là những gì Diane cảm thấy ở đời thực: Herb không tin Diane/Dan, không tin con quái vật kia là có thật và thách thức/động viên Dan hãy mặt-đối-mặt với con quái vật (nó ở đây là sự điên rồ/nỗi sợ hãi/sự tăm tối trong nội tại). Kết quả như nào thì ta đã rõ.

+ Giống như Betty và Rita, Herb và Dan là hai khía cạnh trái ngược nhau tồn tại trong tiềm thức của Diane. Khi đang chịu một chấn động về tinh thần, bộ não/tiềm thức con người có xu hướng tách ra thành hai – đấu tranh nội tâm là quá trình bắt buộc để từ nhận thức đi đến hành động thực tế. Một Herb đa nghi xui giục, động viên Diane/Dan hãy đối mặt với nỗi sợ của mình, nhìn nhận lại xem mình đã làm gì; một Dan phủ nhận mọi trách nhiệm của mình, và muốn tin rằng mọi thứ không có thật. Ý thức của Diane tìm cách tách hai khía cạnh này ra xa nhau, trong khi tiềm thức của cô muốn sát nhập chúng thành một. Cảnh hai người nói chuyện ở Winke và Dan bị con quái vật dọa ngất xỉu là một hình ảnh ẩn dụ cực kì hoàn hảo cho sự đấu tranh nội tại này.

– Tên vô gia cư/con quái vật (Bum):

• Tượng trưng cho góc tối trong con người Diane, một con quái vật được sinh ra sau những tổn thương nặng nề thuở thơ ấu.
• Kẻ canh gác cánh cổng giữa thế giới ảo và thực của Diane (cảnh hắn cầm chiếc hộp xanh). Hắn sẵn sàng xử lí những ai dám xâm phạm cánh cổng ấy (Dan là một ví dụ).
• Trái ngược với một Hollywood giàu sang đầy hoa lệ, L.A còn rất nhiều góc tối: người nhập cư, vô gia cư, thất nghiệp, an sinh xã hội… hay thứ nổi tiếng nhất: thất bại của những giấc mơ Hollywood màu hồng. Việc con quái vật loay hoay không biết làm sao để mở chiếc hộp xanh cũng như cảnh Diane hỏi tên sát thủ Joe xem cái chìa khóa xanh mở cái gì cho thấy tâm tư của Diane: cô không tìm ra được chìa khóa thành công ở Hollywood.

– Gã cao bồi:
Xuất hiện ba lần (một với Adam và hai với Diane). Một là trong mơ, cảnh nói chuyện với tay đạo diễn Adam khi anh ta không chịu nghe lời anh em mafia nhà Castigliane, rằng phải chọn cô gái kia đóng vai chính. Hai là ở bữa tiệc ở nhà Adam, Diane thấy hắn đi ra ngoài cửa. Có một câu hắn nói với Adam rằng: “You will see me one more time if you do good. You will see me two more times if you do bad.”
Ta ngầm hiểu ở đây là chuyển giao giữa mơ và thực của Diane, trong mơ Diane dùng hình ảnh gã cao bồi để trả đũa Adam, và vì cô đã sai lầm, đã giết Camilla, không còn là con người ngây thơ, trong trắng ngày xưa.

Ở lần xuất hiện lần thứ ba, lúc này giấc mơ của Diane vừa kết thúc và cô phải tỉnh dậy nhưng việc máy quay gặp khó khăn trong việc chuyển cảnh từ căn nhà của dì Ruth sang căn nhà của Diane cho thấy Diane vẫn cố níu kéo, không chịu chấp nhận thực tại. Ta nhìn thấy cô gái đang nằm ngủ trên giường của Diane rõ ràng không phải là Diane mà là Rita/Camilla. Gã cao bồi nói “Hey pretty girl.” và mỉm cười. “Time to wake up”.
Màn hình chuyển sang màu đen hoàn toàn và khi mọi thứ trở lại rõ ràng, Rita/Camilla biến mất, thay vào đó là cái xác của Diane Selwyn mà Betty và Rita đã phát hiện ở căn nhà số 17. Tên cao bồi lại xuất hiện nhưng lần này hắn không cười mà đóng cửa lại và đi mất. Gã cao bồi như thực tại khắc nghiệt, cưỡng ép Diane chấm dứt cơn mơ một cách hoàn toàn.

Trong giấc mơ của Diane, ta thấy một điều rõ ràng là gã cao bồi cực kì quyền lực. Việc Adam phải lên núi gặp, ánh sáng lúc tên cao bồi xuất hiện, hắn nói với Adam rất kiểu bề trên và Adam chỉ biết nghe/tuân lệnh tạo cho ta cảm giác như hắn là thánh thần phương nào. Hẳn hắn phải là một người có tác động mạnh đến Diane trong quá khứ nên ngay cả trong mơ ở thời điểm hiện tại hắn cũng có uy quyền đến vậy (Adam cũng chính là một phần của con người Diane trong mơ). có thể là người đã lạm dụng tình dục (ông) Diane hồi bé.

– Dì Ruth:

• Dì Ruth tượng trưng cho cuộc sống đầy tình yêu thương và thành công ở Hollywood của Diane.
• Ở đời thực, dì Ruth chết trước khi Diane đến Los Angeles còn trong mơ thì bà ta vừa đi Canada cùng ngày Betty vừa đến. Thế nhưng hai dì cháu vẫn không gặp nhau ở sân bay, điều đó cho thấy cảm xúc của Diane với dì Ruth ở đời thực: dù là chỗ dựa tình cảm (một vị trí thay thế cho sự thiếu thốn hình bóng người mẹ) nhưng dường như dì Ruth luôn ở ngoài tầm với của Diane, là một thứ hạnh phúc cô không bao giờ có được.
• Betty/Diane có thể là hình ảnh dì Ruth hồi trẻ!

– Cặp vợ chồng già Betty/Diane quen ở sân bay L.A:

• Diane mượn hình ảnh ông bà mình để tạo ra nhân vật này theo hướng mà cô mong muốn: hạnh phúc, động viên và vui vẻ khi cô thắng cuộc thi nhảy Jitterbug và chúc cô mọi sự may mắn ở Hollywood. Có một điều khó hiểu là việc hai ông bà già này cười khá là nham hiểm sau khi chia tay Betty và ngồi trên xe. Sâu trong tiềm thức của Diane, cô vẫn hận rằng tại ông bà mình nên giờ cô mới ra nông nỗi này chăng?
• Cặp vợ chồng già này tượng trưng cho Camilla và Adam! Cảnh hai ông bà già cười trong chiếc limo đen y hệt cảnh Camilla/Adam âu yếm và cười với nhau trước mặt Diane trong bữa tiệc ở nhà Adam. Mối quan hệ của Diane/Betty với hai cặp này cũng giống nhau. Đầu tiên ở sân bay L.A, ta thấy bà già tay trong tay đi với Betty/Diane còn ông già chả thấy đâu hết. Rồi tự nhiên ông ta xuất hiện và lấy/đưa bà già đi mất (hãy so sánh với cảnh Camilla tay trong tay với Diane lên nhà Adam dự tiệc rồi Adam xuất hiện và lấy Camilla đi mất).
• Khi xét đến động cơ và cách làm việc của tên sát thủ Joe (giết cả những người không liên quan khi cần thiết), nhiều khả năng khi giết Camilla hắn đã giết cả Adam. Cặp vợ chồng già tí hon chui từ chiếc hộp xanh ra chính là Camilla/Adam từ địa ngục trở về ám Diane đến phát điên và tự sát.

– Louise Bonner:

• Louise: “Someone is in trouble. Who are you? What are you doing in Ruth’s apartment?”
• Betty: “She’s letting me stay here. I’m her niece. My name’s Betty.”
• Louise: “No it’s not. That’s not what she said. Someone is in trouble, something bad is happening.”

Mặc một cây đen từ đầu đến chân, khuôn mặt chìm trong bóng tối không rõ mặt – ta khẳng định đây là một kiểu nhân vật có thể nhìn thấy ma quỷ/tiên tri được tương lai… Một hình ảnh tượng trưng cho sự ăn năn, hối hận và cảm giác tội lỗi của Diane. Thông qua những nhân vật, những hình ảnh ẩn dụ này, Diane dần khám phá ra sự thật và góc tối trong con người mình cũng như những gì cô đã làm…

Hãy đọc kĩ đoạn hội thoại ở trên, chú ý đến những câu in đậm và tự trả lời nhanh:
“Someone” là những ai? “Something bad” là chuyện gì? “No, it’s not” là trả lời cho câu nào và tại sao?

Biểu tượng màu sắc
Màu sắc là một biểu tượng chủ đạo trong Mulholland Drive.
Việc dùng màu làm biểu tượng vốn đã vô cùng quen thuộc trong văn hóa cũng như các hình thái nghệ thuật như phim, ảnh, nhạc, thơ… Ví dụ như màu đỏ thường ám chỉ năng lượng, tình yêu, sức sống, máu, nguy hiểm… Màu hồng là lãng mạn, dịu dàng, trong trắng… Màu vàng lạc quan, hy vọng, niềm vui, ghen tuông… Đen là tình dục, quyền lực, nỗi sợ hãi, ma quỷ, chết chóc, buồn bã, tức giận…

Trong Mulholland Drive ta dễ dàng nhận thấy Lynch sử dụng một bảng ba màu chính: xanh da trời, đỏ và hồng. Chúng ta sẽ cùng phân tích từng màu và các hình thái thể hiện cũng như ý nghĩa của chúng.

1. Đỏ/Hồng:
Đây là hai loại phụ nữ chính. Hồng là những cô gái trong trắng, ngây thơ, dễ thương, nữ tính còn đỏ ám chỉ những phụ nữ nóng bỏng, hấp dẫn, gợi tình. Diane/Betty chắc chắn là kiểu màu hồng, trái ngược với Camilla/Rita là tuýp màu đỏ. Khi kết hợp với màu đen/trắng/xanh da trời, màu hồng sẽ bớt trẻ con và trở nên hấp dẫn hơn và màu đỏ sẽ bớt dâm đãng, khêu gợi đi.

– Màu quần áo của Betty (chủ yếu là màu hồng) so với quần áo của Rita (đỏ/đen).
– Cái đèn ngủ màu đỏ xuất hiện 3 lần cộng đường dây điện thoại cộng ga trải giường màu đỏ của Diane cho thấy hệ thống gái gọi mà Diane là một mắt xích.
– Quán hotdog có tên Pink’s -> hotdog ở đây cũng là 1 hình ảnh ẩn dụ: dụng ý của Lynch để cho ta hiểu tại sao một kiểu phụ nữ hồng như Diane lại đi làm gái. Cộng thêm cảnh nói chuyện giữa em gái điếm (một bản sao/Doppelgänger của Diane: màu và kiểu tóc giống hệt) với tên sát thủ Joe + Cái đèn ngủ cũng xuất hiện ở cảnh này! + Chiếc xe tải màu xanh (xin đọc phần màu xanh) càng củng cố vững chắc luận điểm này.

– Tay đạo diễn Adam trong mơ cũng tượng trưng cho Diane. Cảnh Adam đi về nhà bắt gặp vợ ngoại tình với tay dọn bể bơi Gene chính là Diane đang đi vào kí ức của chính mình, chứng kiến lại một sự kiện tăm tối trong đời cô: bị ông lạm dụng và bà thì làm ngơ. Tại sao?
+ Lorraine tóc vàng y hệt Diane, nhưng dài hơn.
+ Việc Lorraine thay đổi quần áo từ đồ lót đen thành váy ngủ xanh da trời -> Diễn biến tâm lý của Diane trước và sau bị lạm dụng.
+ Hành động đổ sơn hồng lên đồ trang sức của vợ. “Family jewels” là slang chỉ bộ phận sinh dục của người đàn ông trụ cột trong gia đình –> sự trong trắng của Diane bị chính ông mình lấy đi.
+ Câu nói của Gene: “Just forget you ever saw it. It’s better that way”
+ Adam bị đấm chảy máu mũi ám chỉ trinh tiết
+ Vết sơn còn dính mãi trên người Adam ám chỉ tổn thương này là vĩnh viễn với Diane.

Tình thương duy nhất Diane nhận được thời thơ ấu là của dì Ruth. Đó là lí do vì sao ngôi nhà của dì Ruth trong mơ lại có ý nghĩa với Diane đến vậy. Từ đó dẫn ta đến vấn đề tiếp theo: tóc của dì Ruth màu đỏ (Diane tóc vàng còn Camilla/Rita tóc đen).

2. Xanh da trời:
Màu quan trọng và có sức nặng nhất bộ phim. Nhưng tại sao lại là màu xanh da trời mà không phải màu nào khác?

Trong khoa học, “Blueshift/Dịch chuyển xanh” là kết quả của hiệu ứng Doppler khi các hạt chuyển từ mức năng lượng cao xuống mức năng lượng thấp (dẫn đến thay đổi bước sóng/màu sắc ánh sáng). Mạch thời gian và cách dẫn truyện vốn “đã không làm theo một thứ tự nào cả” nên Lynch dùng màu xanh như một thứ phương tiện chuyển tiếp, một cánh cổng thần kì giữa những trạng thái đối lập nhau ấy – giúp cho người xem dễ phân biệt và theo dõi hơn: đó là hồng-đỏ, là sống-chết, giữa mơ và thực, giữa tỉnh táo và điên rồ…

– Vali của Betty ở sân bay màu xanh. Diane đang dần chìm vào trong mơ… Ngay sau đó, Diane chia tay hai ông bà già làm quen trên máy bay (hai người này tượng trưng cho ông bà Diane). Họ đi chiếc limousine màu đen, sau đó máy quay chuyển sang phía đầu xe: có chiếc xe tải màu xanh đi phía trước. (Kí ức về ông bà dần chìm vào quên lãng…)

– Cảnh ở Club Silencio thì màu xanh ở khắp mọi nơi. Từ cái đèn biển hiệu Club Silencio, ánh sáng/chớp/khói sân khấu, mái tóc của người phụ nữ. Đây là một cảnh giàu hình tượng và tinh tế nhất bộ phim.
Rèm đỏ và ghế đỏ cũng cho ta thấy một điều: chủ đề xuyên suốt của cảnh này là tình dục (Diane bị lạm dụng tình dục hồi bé, quan hệ giữa Diane và Camilla).
Nhà ảo thuật là ẩn dụ tượng trưng những kí ức ấu thơ mà Diane bấy lâu nay chôn giấu trong lòng, nó gây ra cơn co giật liên hồi cho Diane. Những gì ông ta nói như một lời cảnh báo vậy: thật mà không phải thật, đừng tin vào những gì mắt mình nhìn thấy, tất cả chỉ là tưởng tượng mà thôi, Camilla không thể trở thành Rita, tình yêu của Diane sẽ không bao giờ được đáp lại. Camilla thích thú khi có Diane ở cạnh ái mộ mình, khoái trá khi Diane ở bên chứng kiến những thành công và cách cô ta quyến rũ đàn ông. Nói cách khác, tình cảm của Camilla ban phát cho Diane y hệt một ngôi sao dành cho người hâm mộ cuồng nhiệt mà thôi. Vì đó là bản chất thật của Camilla – quyến rũ và thao túng người khác bằng sắc đẹp của mình.

Sau đấy nhà ảo thuật biến mất, ánh sáng chớp lóe và khói xanh dần mờ đi, Diane dần trở lại bình thường và hình ảnh người đàn bà đội tóc giả xanh ngồi trên hàng ghế VIP hiện rõ ra trước mắt người xem. Bà ta tượng trưng cho cái chết của Camilla (mà Diane cũng đang cố quên đi và che đậy bằng cơn mơ này). Giải thích: Abraham Lincoln bị ám sát khi cũng đang ngồi ở vị trí tương tự (bị bắn qua tai trái) và ta nhớ lại rằng: giấc mơ của Diane bắt đầu bằng việc Camilla/Rita bị ám sát hụt. Hãy bật lại phim phút thứ sáu để thấy tai trái của Rita bị chảy máu vì đứt khuyên.

Mọi chuyện vẫn chưa kết thúc. Sau khi nhà ảo thuật biến mất, ánh sáng xanh lại một lần nữa nhấp nháy tràn ngập căn phòng như muốn nói những biến cố, những chấn động tâm thần ấy, Diane không thể kiểm soát nổi nữa và đang dần được hé lộ/tiếp nhận.
Lúc này, Cookie – tay quản lí khách sạn Adam/Diane ở (thêm một lý do cho mối tương quan giữa hai người Adam và Diane) ra giới thiệu ca sĩ Rebekah del Rio ra hát.
Bà ta hát bài “Crying” bằng tiếng Tây Ban Nha. Có một câu chuyện về ca sĩ được mệnh danh là “The Crying Lady of Los Angeles” này. Bị chồng bỏ rơi để chạy theo người đàn bà khác, trong cơn đau đơn cực độ bà ta đã dìm chết hai con mình sau đó tự sát. Khi bà ta hát, cả Betty và Rita đều tỏ ra khiếp sợ, khóc lóc khá thảm (đặc biệt là Betty). Rebekah ngừng hát nhưng tiếng ca vẫn văng vẳng đâu đây, tất cả chỉ là ảo tưởng thôi ư. Thế rồi đột nhiên bà ta ngã lăn ra đất, chết hay bất tỉnh chả rõ. Betty mở xắc ra và thấy chiếc hộp xanh – tiếng hát chấm dứt. Betty và Rita nhìn nhau – lộ vẻ hoảng sợ tột độ.

– Chiếc hộp và chìa khóa màu xanh, hai biểu tượng quan trọng nhất của Mulholland Drive. Như đã nói ở trên, những vật thể màu xanh có tác dụng chuyển tiếp giữa hai trạng thái đối lập nhau, nhưng ở đây: chiếc chìa khóa và chiếc hộp luôn đi cùng với nhau khiến nó càng cho thấy tính hai mặt có ý nghĩa lớn trong phim. (Cảnh ở sân bay Diane/Betty cũng có hai chiếc vali xanh!)
Là mối tương quan và giống nhau đến kì lạ giữa các nhân vật trong phim (kể cả các nhân vật phụ nhất như Cookie với De Rosa – người đổi nhà cho Diane).
Là sự đối lập của Diane/Betty-Camilla/Rita.
Vì những tổn thương thuở ấu thơ nên con người Diane đầy mâu thuẫn và đối lập nhau. Cô yêu Camilla nhưng sự hận thù, căm ghét với Camilla cũng không kém. Diane muốn yêu mình & được người khác yêu (muốn trở thành ngôi sao) nhưng một phần trong cô lại căm ghét chính bản thân mình (muốn trở thành diễn viên, được đóng phim, trở nên khác bản thân mình).
Là trong mơ Diane có những gì mà ngoài đời cô không có và Camilla có.

– Sau cảnh ở Club Silencio, máy quay chuyển sang cảnh tiếp theo: Rita và Betty vội vã về nhà, cách Betty cầ chiếc hộp xanh trên tay khiến ta có cảm tưởng như đó là một quả bom nổ chậm vậy. Betty để chiếc hộp lên giường, Rita mở tủ để lấy cái chìa khóa xanh. Dù vậy, mãi đến khi Rita lôi được cái chìa khóa ra khỏi vì, cô mới nhận ra là Betty đã biến mất. Nỗi sợ hãi dâng cao, Rita mở chiếc hộp ra – máy quay xoáy vào không gian đen ngòm bên trong chiếc hộp và Rita… biến mất! Ngay sau đó dì Ruth bước vào (có vẻ bà ta nghe thấy tiếng động gì đó) nhưng cả Betty và Rita đã biến mất hoàn toàn, kể cả chiếc hộp xanh!
Chiếc hộp xanh cũng giống như chiếc hộp Pandora – thứ mở ra chết chóc và dịch bệnh cho con người, nó chứa đựng mọi tội lỗi của Diane, một khi nó đã được mở ra thì không còn gì có thể cứu Diane được nữa, kể cả Betty, kể cả tình yêu và mái ấm của dì Ruth! Giấc mơ tan vỡ và Diane trở về với thực tại nghiệt ngã, trở về với căn nhà số 17 – nơi cô tự kết liễu đời mình bằng súng!

Đây là một câu truyện phức tạp được kể theo một cách khác thường; tràn ngập ẩn dụ, biểu tượng; chất trào phúng (chất hài hước của nó còn hay hơn khối phim được gắn cái mác phim hài– một điều bất thường đến thú vị khi xét đến tính chất tăm tối/gây ám ảnh người xem của bộ phim này); quay phim nghệ thuật và thanh thoát với những cắt cảnh tranh sáng tranh tối đầy âm u, âm nhạc xuất sắc, đẹp đến bi kịch của Angelo Badalamenti – một trong những composer tài năng nhất của điện ảnh hiện đại… nhưng cái mà tôi đánh giá cao nhất ở Mulholland Drive nói riêng và một bộ phim nói chung đó là cảm xúc chứ không phải tất cả những phân tích có phần dài dòng và khô khan nói trên. Từng cắt cảnh dù nhỏ hay lớn đều tạo ra những cảm xúc cực kì mạnh. Và ám ảnh. Có một phần trong con người tôi thích những những gì gây ám ảnh lâu như vậy.

Mulholland Drive mang đậm chất L.A, một trong những bộ phim mà ta xem và ta có thể khẳng định: nó được quay tại đó và nó không thể quay ở đâu khác. Nó đem đến cho ta một cái nhìn đa chiều về Hollywood bằng một cách khác thường và chua cay nhất – những góc tối đằng sau tiền bạc, hào quang: gái gọi, bán thân xác lấy vai diễn, những con rối do bọn trùm xã hội đen giật dây, quấy rối tình dục và ngược đãi trẻ em, scandal và hoang tưởng, ảo tưởng, ám ảnh về tiền bạc cũng như danh vị, thất bại cay đắng của các giấc mơ màu hồng…